Napisz więc to, co widziałeś, i to, co jest, i to, co potem musi się stać.
Różnice między wybraną wersją a wersją aktualną.
Poprzednia rewizja po obu stronach Poprzednia wersja Nowa wersja | Poprzednia wersja | ||
czyngis_chan [2011/08/24 08:46] patryk |
czyngis_chan [2015/05/30 12:10] (aktualna) patryk [Temudżin Czyngis-chanem] |
||
---|---|---|---|
Linia 7: | Linia 7: | ||
Znana jest nazwa miejsca, w którym się urodził - Deli' | Znana jest nazwa miejsca, w którym się urodził - Deli' | ||
===== Młodość ===== | ===== Młodość ===== | ||
+ | <WRAP 320px right> | ||
+ | |||
+ | |{{: | ||
+ | |Temudżyn wraz z bratem Kasarem zabija skonfliktowanego z nimi Bektera| | ||
+ | |||
+ | </ | ||
Gdy miał 8 lub 9 lat, ojciec zeswatał go ze starszą o rok Börte, córką Deja Mądrego, wodza Ongiratów. Zgodnie z mongolskim obyczajem Jesügej odwiózł Temudżina do domu jego przyszłego teścia i tam pozostawił. Jego pobyt u Ongiratów trwał jednak tylko kilka dni, gdyż Jesügej zmarł bezpośrednio po powrocie, prawdopodobnie otruty przez spotkanych po drodze Tatarów. Przed śmiercią zdążył jeszcze nakazać jednemu ze swych dostojników - Mönglikowi, | Gdy miał 8 lub 9 lat, ojciec zeswatał go ze starszą o rok Börte, córką Deja Mądrego, wodza Ongiratów. Zgodnie z mongolskim obyczajem Jesügej odwiózł Temudżina do domu jego przyszłego teścia i tam pozostawił. Jego pobyt u Ongiratów trwał jednak tylko kilka dni, gdyż Jesügej zmarł bezpośrednio po powrocie, prawdopodobnie otruty przez spotkanych po drodze Tatarów. Przed śmiercią zdążył jeszcze nakazać jednemu ze swych dostojników - Mönglikowi, | ||
Linia 17: | Linia 23: | ||
W 1182 z niewyjaśnionych przyczyn rozstali się we wrogiej atmosferze. Dżamuka miał wedle [[Tajna historia Mongołów|Tajnej historii Mongołów]] wypowiedzieć zdanie: Załóżmy obóz tuż koło góry! Niechaj nasi koniuchowie mają namioty! Załóżmy obóz tuż koło rzeki! Niechaj nasi owczarze i pasący jagnięta mają pożywienie. Zdezorientowany Temudżin poprosił matkę o jego wyjaśnienie, | W 1182 z niewyjaśnionych przyczyn rozstali się we wrogiej atmosferze. Dżamuka miał wedle [[Tajna historia Mongołów|Tajnej historii Mongołów]] wypowiedzieć zdanie: Załóżmy obóz tuż koło góry! Niechaj nasi koniuchowie mają namioty! Załóżmy obóz tuż koło rzeki! Niechaj nasi owczarze i pasący jagnięta mają pożywienie. Zdezorientowany Temudżin poprosił matkę o jego wyjaśnienie, | ||
==== Temudżin Czyngis-chanem ==== | ==== Temudżin Czyngis-chanem ==== | ||
+ | <WRAP 330px right> | ||
+ | |||
+ | |{{: | ||
+ | |Temudżyn modlący się do Tengera w typowy dla Mongołów sposób- z gołą głową i z pasem zarzuconym na ramiona| | ||
+ | </ | ||
Bezpośrednio po odejściu Dżamuki, do Temudżina zaczęli się przyłączać liczni, drobni wodzowie ze swoimi oddziałami i wkrótce ogłosili go Czyngis-chanem. Tajna historia Mongołów przedstawia to wydarzenie jako nagłe (wedle interpretacji Lwa Gumilowa miało ono miejsce dzień po rozstaniu z Dżamuką) i nie wspomina żadnych dyskusji towarzyszących wyborowi. Inne źródła mówią jednak, że Temudżin nie był jedynym kandydatem i przed nim władzę chana proponowano jego kuzynom Secze-bekiemu i Tajczu - prawnukom Kabuł-chana oraz jego wnukowi Ałanowi. Dopiero gdy oni kolejno odmówili, zwrócono się do Temudżina, który propozycję przyjął. Przyznanie tytułu nowemu chanowi miał ogłosić syn Mönglika, wielki szaman - Kököczü Teb-Tengri. Tytuł ten miał oznaczać władcę Mongołów, a w istocie czynił Temudżina jedynie pretendentem do tej władzy - podlegali mu jedynie ci, którzy dobrowolnie złożyli przysięgę wierności. Przysięga ta stanowiła zalążek jasy - prawa Wielkiej Ordy. Zawierała zestaw obowiązków żołnierza: | Bezpośrednio po odejściu Dżamuki, do Temudżina zaczęli się przyłączać liczni, drobni wodzowie ze swoimi oddziałami i wkrótce ogłosili go Czyngis-chanem. Tajna historia Mongołów przedstawia to wydarzenie jako nagłe (wedle interpretacji Lwa Gumilowa miało ono miejsce dzień po rozstaniu z Dżamuką) i nie wspomina żadnych dyskusji towarzyszących wyborowi. Inne źródła mówią jednak, że Temudżin nie był jedynym kandydatem i przed nim władzę chana proponowano jego kuzynom Secze-bekiemu i Tajczu - prawnukom Kabuł-chana oraz jego wnukowi Ałanowi. Dopiero gdy oni kolejno odmówili, zwrócono się do Temudżina, który propozycję przyjął. Przyznanie tytułu nowemu chanowi miał ogłosić syn Mönglika, wielki szaman - Kököczü Teb-Tengri. Tytuł ten miał oznaczać władcę Mongołów, a w istocie czynił Temudżina jedynie pretendentem do tej władzy - podlegali mu jedynie ci, którzy dobrowolnie złożyli przysięgę wierności. Przysięga ta stanowiła zalążek jasy - prawa Wielkiej Ordy. Zawierała zestaw obowiązków żołnierza: | ||
Linia 40: | Linia 51: | ||
Dat z Tajnej historii Mongołów broni Lew Gumilow, uzasadniając je właśnie wiekiem synów Czyngis-chana, | Dat z Tajnej historii Mongołów broni Lew Gumilow, uzasadniając je właśnie wiekiem synów Czyngis-chana, | ||
==== Mongolska wojna domowa ==== | ==== Mongolska wojna domowa ==== | ||
+ | <WRAP 330px right> | ||
+ | |||
+ | |{{: | ||
+ | |Wierny przyjaciel Dżelme ratuje rannego Temudżyna podczas walk z Najmanami| | ||
+ | |||
+ | </ | ||
Sytuacja zmieniła się w roku 1201, gdy powstała, skierowana przeciw Czyngis-chanowi i Ong-chanowi, | Sytuacja zmieniła się w roku 1201, gdy powstała, skierowana przeciw Czyngis-chanowi i Ong-chanowi, | ||
Linia 120: | Linia 137: | ||
W dalszych latach wszyscy bracia pełnili funkcje dowódcze w armii Czyngis-chana. Najmocniejszą pozycję zdobył, pomimo kilku konfliktów z bratem, Kasar, którego potomkowie byli w protokole imperium uznawani za równych synom Czyngis-chana. | W dalszych latach wszyscy bracia pełnili funkcje dowódcze w armii Czyngis-chana. Najmocniejszą pozycję zdobył, pomimo kilku konfliktów z bratem, Kasar, którego potomkowie byli w protokole imperium uznawani za równych synom Czyngis-chana. | ||
==== Żony i dzieci ==== | ==== Żony i dzieci ==== | ||
+ | <WRAP 330px right> | ||
+ | |||
+ | |{{: | ||
+ | |Czyngis chan spędzający czas z wnukami| | ||
+ | |||
+ | </ | ||
Pierwszą żoną Temudżina była Börte. W późniejszym czasie Czyngis-chan poślubił wiele innych kobiet i miał z nimi nieznaną, lecz dużą, liczbę dzieci. Jednak jedynie synowie Börte: Dżoczi, Czagataj, Ugedej i Tołuj byli uznani za dziedziców władcy. Czyngis-chan uznał za swoje wszystkie jej dzieci, mimo że co najmniej w przypadku najstarszego Dżocziego jego ojcostwo było wątpliwe. | Pierwszą żoną Temudżina była Börte. W późniejszym czasie Czyngis-chan poślubił wiele innych kobiet i miał z nimi nieznaną, lecz dużą, liczbę dzieci. Jednak jedynie synowie Börte: Dżoczi, Czagataj, Ugedej i Tołuj byli uznani za dziedziców władcy. Czyngis-chan uznał za swoje wszystkie jej dzieci, mimo że co najmniej w przypadku najstarszego Dżocziego jego ojcostwo było wątpliwe. | ||
Linia 132: | Linia 155: | ||
* 1202 - podbicie plemion tatarskich | * 1202 - podbicie plemion tatarskich | ||
* 1203 - zwycięska wojna z Kereitami. | * 1203 - zwycięska wojna z Kereitami. | ||
- | * 1205 - bitwa nad Irtyszem, zwycięstwo nad Najmanami i Merkitami. | + | * 1205 - [[bitwa nad Irtyszem]], zwycięstwo nad Najmanami i Merkitami. |
* 1206 - wielki kurułtaj zebrany u źródeł Ononu uznaje Czyngis-chana kaganem, formalne uznanie jego władzy przez wszystkie ludy, które znalazły się pod jego panowaniem. | * 1206 - wielki kurułtaj zebrany u źródeł Ononu uznaje Czyngis-chana kaganem, formalne uznanie jego władzy przez wszystkie ludy, które znalazły się pod jego panowaniem. | ||
* 1209 - rozpoczęcie pierwszej kampanii poza granicami Mongolii, przeciwko Tanguckiemu państwu Xi Xia | * 1209 - rozpoczęcie pierwszej kampanii poza granicami Mongolii, przeciwko Tanguckiemu państwu Xi Xia | ||
Linia 140: | Linia 163: | ||
* 1220 - zburzenie Samarkandy | * 1220 - zburzenie Samarkandy | ||
* 1218-1223 - Temudżyn opanował potężne państwo Chorezm. | * 1218-1223 - Temudżyn opanował potężne państwo Chorezm. | ||
- | * 1223 - bitwa nad Kałką; zwycięstwo Mongołów nad wojskami ruskimi i ich sprzymierzeńcami - Połowcami | + | * 1223 - [[bitwa nad rzeką Kałką|bitwa nad Kałką]]; zwycięstwo Mongołów nad wojskami ruskimi i ich sprzymierzeńcami - Połowcami |
* 1226 - wojna z Tangutami | * 1226 - wojna z Tangutami | ||
* 1227 - śmierć podczas oblężenia tanguckiej stolicy | * 1227 - śmierć podczas oblężenia tanguckiej stolicy | ||
Linia 158: | Linia 181: | ||
===== Zobacz też ===== | ===== Zobacz też ===== | ||
+ | * [[Wielcy Chanowie Mongolii]] | ||
* [[Rachuba Czasu w Mongolii]] | * [[Rachuba Czasu w Mongolii]] | ||